Weten we eigenlijk wel of deze interventie werkt?

De eerste Eigen Kracht-conferentie voor gezinnen werd in 2001 uitgevoerd. Tien jaar later waren dat er alleen al in Amsterdam zeshonderd. In de hoofdstad is er zowel bij de gemeentelijke Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) als bij het Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam veel enthousiasme voor deze aanpak. Werd de Eigen Kracht-conferentie eerst voornamelijk uitgevoerd in de jeugdzorg, nu wordt de interventie ook steeds meer uitgevoerd in de zorg voor kwetsbare ouderen en in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking.

 

Hoogleraar Forensische Orthopedagogiek, Geert Jan Stams, heeft op verzoek van de DMO een oordeel gegeven over de kwaliteit van een onderzoek uit 2011 over de Eigen Kracht-conferentie. Dat onderzoek, van Schuurman en Mulder, heeft mede bijgedragen aan de besluitvorming over het gebruik van deze interventie in de Amsterdamse jeugdzorg. Stams toont zich in zijn advies uiterst kritisch.‘Het onderzoek is niet onafhankelijk en wetenschappelijk van nul en generlei waarde.’ Stams geeft drie argumenten voor zijn negatieve oordeel.’Ten eerste hebben de onderzoekers geen gebruik gemaakt van een controlegroep. Dus is de conclusie dat de Eigen Kracht- conferentie beter is en meer oplevert dan een simpel (Wet maatschappelijke ondersteuning) keukentafelgesprek niet meer dan een ongefundeerde mening.

 

Ten tweede wordt in het onderzoek gesuggereerd dat een wijdverspreide toepassing van de Eigen Kracht-conferentie enorme bezuinigingen zou kunnen opleveren omdat er veel minder professionele inzet nodig zou zijn. Die claim kan op geen enkele manier hard worden gemaakt. De redenering is deze: als het gezin met zijn netwerk een afspraak maakt, wordt de professionele zorg overbodig en levert dat automatisch een bezuiniging op. Maar, voor zover er goede afspraken worden gemaakt, is het maar de vraag of deze ook worden uitgevoerd. En  het is al helemaal niet vanzelfsprekend dat in de afspraken die het gezin met haar sociale omgeving maakt de veiligheid van het kind centraal staat. Doorgaans is de eigen kracht van het gezin waar EKC op is gericht, ver te zoeken. 

 Ten slotte kan het zijn dat er eenvoudiger, betere en goedkopere methoden zijn om eigen kracht in en rond het gezin te stimuleren. Zo is voor oplossingsgericht werken wél aangetoond dat het een bijdrage levert aan het zelf kunnen oplossen van problemen door het gezin. Voorwaarde is overigens dat de hulpverlening gericht is op aanpak van de risicofactoren die de kans op kindermishandeling en jeugddelinquentie bepalen, aldus Stams.

 

'Iedereen in de jeugdzorg loopt weer achter de mode aan'

In zijn advies aan de Amsterdam Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) plaatst Geert Jan Stams ook een principiële kanttekening bij de verdere verspreiding van de Eigen Kracht-conferentie zolang  nog geen adequaat onderzoek is uitgevoerd. ‘Je ziet het in de jeugdzorg telkens weer: elke nieuwe interventie wordt beschouwd als het (zoveelste) Ei van Columbus en ook nu weer wordt de “methode’” uitgerold, zonder dat er is aangetoond dat het doet wat het verondersteld wordt te moeten doen. Zoals gewoonlijk loopt iedereen in de jeugdzorg weer achter de mode aan. Dat hebben we eerder ook kunnen zien bij de omarming van de Glen Mills school en het opvoedingsinstituut Den Engh: Beide initiatieven  waar veel van werd verwacht, maar waarvan later is gebleken dat ze niet effectief waren. Uit Amerikaans onderzoek was dit overigens al voor de invoering van beide methoden bekend.

 

In zijn advies sluit Stams overigens niet uit dat de Eigen-Kracht-conferentie vooral bij lichtere problematiek in de jeugdzorg kan werken als besluitvormingsmethode. ‘Mijn punt is echter dat we dat nu niet weten. En daarom heb ik de gemeente Amsterdam geadviseerd om eerst gedegen wetenschappelijk onderzoek te laten verrichten alvorens in te zetten op  de grootschalige uitrol van EKC in de jeugdzorg.'

 

Amsterdam heeft evidence-based jeugdzorg én wetenschappelijk effectiviteitsonderzoek altijd van harte ondersteund. ‘En terecht, want je moet als gemeente pas beslissingen nemen nadat je robuust onderzoek hebt laten doen, op basis waarvan je causale conclusies kunt trekken. Stel dat uit onderzoek zou blijken dat een gezin in de jeugdzorg terecht is gekomen doordat er in zijn “eigen sociaal systeem geen kracht meer zit”, hoe plausibel is dan de verwachting dat een Eigen Kracht-conferentie een effectieve interventie is? In gewone mensentaal: ouders met ernstige problemen hebben kinderen met ernstige problemen, ze wonen in een buurt met vele risico’s, hebben geen goed contact met de buren, die mogelijk zelf het hoofd nauwelijks boven water kunnen houden, en de familieleden zijn ook niet om over naar huis te schrijven.’

 

Goed nadenken

Volgens Stams moeten gemeentes (niet alleen Amsterdam) goed nadenken alvorens ze verder gaan met de Eigen Kracht-conferentie, al is het maar om het geld dat ermee is gemoeid. Elk traject kost tenminste 4000 euro en bovendien is het ook niet zo dat  er helemaal geen professional bij te pas komt; gemiddeld zijn bij de Eigen Kracht-conferentie twee tot drie professionele hulpverleners aanwezig, waarschijnlijk om  het professionele netwerk rond het gezin te organiseren.’ 

 

In een reactie laat de Amsterdamse  wethouder Jeugd, onderwijs en Financiën weten dat hij kennis heeft genomen van het advies van de heer Stams. Hij ziet in diens advies geen aanleiding om bestaand beleid voor de
jeugdzorg aan te passen. Wel zal de wethouder de mogelijkheden laten bekijken voor robuust wetenschappelijk onderzoek naar Eigen Kracht-conferentie.

 

Jo Hermanns, deeltijdhoogleraar opvoedkunde aan de Universiteit van Amsterdam, stelt desgevraagd dat het zeker goed is dat de effectiviteit van interventies wordt onderzocht. Anderzijds vindt hij het niet helemaal eerlijk. 'Er worden namelijk nu ook al miljarden uitgegeven aan andere interventies die worden toegepast, zonder dat deze eerst worden teruggewezen naar de onderzoekstafel.'

Jan van Dam