Toen ik laatst weer eens de nieuwe oude aanwinsten inspecteerde trok een opvallende titel mijn aandacht: ‘Achterlijke kinderen’, door dr. D. Herderschêe; tweede druk uit 1947 – prijs: € 1,50. Ik begon erin en las het ter plekke bijna uit.

Herderschêe was een bekend zenuwarts, die tegenwoordig geldt als de pionier van het speciaal onderwijs in Nederland. Hij maakte onder meer de Binet intelligentietest geschikt voor kinderen met een verstandelijke beperking. Diverse scholen dragen nog steeds zijn naam.

Het meest fascinerend vond ik het laatste hoofdstuk: ‘Therapie en prophylaxis’. Daarin lijkt hij een warm pleitbezorger van de eugenetica. De verbeterde zorg voor zwakzinnigen heeft namelijk één groot nadeel: doordat ze niet langer ten prooi vallen aan ‘alcoholisme, vagebondage, misdaad en prostitutie’, neemt hun aandeel in de bevolking toe. Hij beroept zich daarbij op berekeningen van Fritz Lenz, die als wetenschapper de nazi’s adviseerde bij hun campagnes voor gedwongen sterilisatie en later, euthanasie op zwakzinnigen. De argumenten die hij gebruikt komen sterk overeen met wat in propagandafilms als ‘Erbkrank’ naar voren gebracht wordt.

Ik vroeg me af hoe het kon dat een gerespecteerd arts als Herderschêe nog in 1947 dit soort ideeën niet alleen aanhing, maar ze ook uitgegeven wist te krijgen. Ik kon diverse redenen bedenken. Allereerst was de eerste druk verschenen in 1934, nog voor we wisten waar de eugenetische beweging toe zou leiden. Misschien was dit hoofdstuk wel per ongeluk gehandhaafd in de tweede druk. Bovendien waren in 1947 nog lang niet alle gruweldaden van de nazi’s bekend. En tenslotte was er nog geen alternatief in de vorm van de prikpil.

Maar het belangrijkste zag ik thuis pas, toen ik het boekje uitlas. Herderschêe kent de beperkingen van de wetenschap. Te vaak krijgen zwakzinnigen een etiket opgeplakt, dat later onjuist blijkt. En soms komt het voor dat ‘psychopathen’ een geniaal kind krijgen. Daarom is hij tegen sterilisatie. De gedreven wetenschapper Herderschêe is zich bewust van de grenzen van de wetenschap. Daar zouden de breingelovigen en DSM-aanhangers van tegenwoordig nog iets van kunnen leren.