Partnergeweld behoort tot de meest voorkomende maatschappelijke problemen. Volgens de WHO krijgen één op de vijf vrouwen en één op de zeven mannen er ooit mee te maken, maar de vele gezichten van partnergeweld maken de detectie en de hulp complex. Gelukkig zijn we er inmiddels van doordrongen dat geweld niet alleen voorkomt in gebroken gezinnen die te kampen hebben met multiproblemen. Leeftijd, sociale achtergrond, studieniveau etc. geven geen vrijgeleide. Extreem partnergeweld kent geen limieten en kan iedereen overkomen.

Zonder blauwe plekken niets aan de hand
Huiselijk geweld speelt zich, zoals de term al aangeeft, af in huiselijke kringen en gebeurt meestal achter de voordeur. Doordat vaak zowel slachtoffer als pleger er alles aan doen om het geweld verborgen te houden, weten weinigen wat zich écht afspeelt. Zolang we geen schrammen of blauwe plekken zien, is het ook niet iets waar we bij stilstaan. Psychologisch geweld of misbruik is zo mogelijk nog moeilijker te herkennen. Toch kunnen ook deze uiteindelijk ontaarden in fysiek geweld. Helaas hebben omstanders dit niet altijd tijdig door.

Herken de eerste tekenen
Omstanders kunnen een helpende hand aanreiken. Het zijn in de eerste plaats de kleine veranderingen die je als buitenstaander alert kunnen maken. Als iemand plots niet meer met je gaat lunchen, vaak op het laatste moment afzegt, sociale activiteiten opgeeft of het uiterlijk drastisch verandert, is er mogelijk meer aan de hand dan op het eerste gezicht lijkt. Ook plotse zelftwijfel, zich zonder aanwijsbare reden moe, verstrooid of neerslachtig voelen, zijn typerend voor een ernstig onevenwicht in de relatie. Jammer genoeg vindt een slachtoffer het doorgaans erg moeilijk om zich open te stellen. De meesten minimaliseren het misbruik dat ze ondergaan of verzwijgen het uit schaamte of angst. Ze nemen de schuld op zich, voelen zich verantwoordelijk voor het geweld, willen anderen sparen en willen vooral niemand belasten met hun problemen.

Kijk niet weg
Ook als omstander ben je vaak handelingsverlegen. Je hebt nochtans meestal wel iets in de gaten. Je voelt aan dat er iets stroef loopt, maar je kan er de vinger niet op leggen. Je hebt ook heel wat vragen: "Zal ik bemoeizuchtig overkomen? Heb ik het verkeerd voor? Maak ik het nog erger door iets verkeerds te zeggen?" Een conversatie beginnen is inderdaad niet gemakkelijk. Toch moet de detectie van ernstige problemen in de relatie hier gebeuren. Het slachtoffer moet haar/zijn verhaal kunnen aftoetsen, kunnen reflecteren of er opnieuw een connectie kan worden gemaakt, hoe herstel mogelijk is en of contactname met hulplijnen, politie of hulpverleners zinvol is. Als omstander oprecht vragen naar wat de ander bezighoudt en waar hulp wenselijk kan zijn, is belangrijk. Bij fataal partnergeweld is er altijd een voortraject, de omgeving vangt signalen op, maar durft soms niet aanklampend te zijn of door te verwijzen.

Wat kun jij doen?
Ook als het slachtoffer het probleem (nog) niet inziet of ontkent, er niet over wil praten of niet klaar is om te vertrekken, kan een eenvoudige vraag stellen een begin zijn om zich open te stellen. Geduld en begrip zijn hierbij sleutelwoorden. Naast hoop is er altijd een uitweg en er zijn verschillende trajecten mogelijk. Betuttel niet, neem zelf geen beslissingen en hou de communicatie open. Jullie kunnen ook samen, desgewenst met de hulp van een professional, een veiligheidsplan opstellen, met enkele belangrijke dingen in het achterhoofd: Hoe weet je dat er acuut gevaar is? Hebben jullie een codewoord afgesproken? Met wie moet je contact opnemen in geval van nood? Ook praktisch gezien kun je heel wat doen: als begeleider meegaan naar de politie, advocaat of hulpverlener, een voorlopig onderdak aanbieden, persoonlijke spullen of documenten in bewaring nemen, samen diensten of informatie opzoeken, enz. Ook bij twijfel of het wel over partnergeweld gaat, is het opstarten van begeleiding voor alle betrokkenen hoogdringend.

We kunnen allemaal iets doen om de stille epidemie van partnergeweld een halt toe te roepen, door alert te zijn en in te grijpen op het moment waarop we de eerste mogelijke tekenen van geweld opmerken. Naast de noodzakelijke sensibilisering, het aanbod van hulplijnen en gespecialiseerde politionele en juridische hulp, spelen omstanders een sleutelrol in het doorbreken van de geweldsspiraal. Een hand reiken en hulp aanbieden, is altijd het uitgangspunt. Het kan levens redden.

Auteurs: Anne Groenen en Triene-Mie Le Compte