Het gaat om een omvangrijk onderzoek in de residentiële jeugdzorg over de periode 2009-2012 van het Expertise Centrum Jeugd van Hogeschool Leiden. Het onderzoek stond onder leiding van Peer van der Helm.

 Maandag 8 oktober heeft de commissie-Samson haar eindrapport 'omringd door zorg, toch niet veilig' gepresenteerd. Het rapport stelt dat kinderen niet veilig zijn voor seksueel misbruik in residentiële jeugdzorginstellingen. Van der Helm benadrukt dat jeugdzorginstellingen in de regel adequaat reageren wanneer er sprake lijkt te zijn van misbruik en dat tegenwoordig in voorkomende gevallen de politie wordt ingeschakeld.

Vijf jaar onderzoek
Peer van der Helm heeft de afgelopen vijf jaar onderzoek verricht naar residentiële jeugdzorg vanuit het Expertise Centrum Jeugd van Hogeschool Leiden. In dit onderzoek worden ieder jaar grote groepen meisjes en jongens tussen de 12 en 18 jaar die in de instellingen verblijven meerdere malen tijdens hun verblijf geïnterviewd. Daarnaast vullen jongeren en medewerkersvragenlijsten in. Dat verschilt van het onderzoek van de commissie Samson, die een schriftelijke enquête stuurde naar jongeren die ooit in een instelling verbleven. Hoewel het onderzoek van Hogeschool Leiden nog niet is afgerond, kunnen de resultaten van het rapport van de commissie-Samson genuanceerd worden op basis van de gegevens uit de databases:

Incidentele gevallen
‘Hoewel ieder geval van misbruik er één te veel is, constateren wij dat het in de residentiële jeugdzorg van nu vaak gaat om incidentele gevallen, waarbij met name bij open instellingen misbruik van buiten een grotere rol speelt dan binnen de instellingen zelf. Loverboys, bijvoorbeeld, weten dat meisjes in de open residentiële jeugdzorg kwetsbaar zijn en ze staan soms om de hoek op hen te wachten’, aldus van der Helm. Het ministerie van VWS is alert en heeft ondanks nog een expertmeeting georganiseerd rond het thema loverboys.

Samen plaatsen jongens en meisjes
Ook de conclusie van Samson dat het samen plaatsen van jongens en meisjes een groot risico op seksueel misbruik oplevert, ziet van der Helm niet terug zijn onderzoek. Sinds een aantal jaren zijn medewerkers zich meer bewust van de risico’s en zijn er in veel instellingen maatregelen genomen, zoals cameratoezicht en het plaatsen van deurverklikkers.

Aanbevelingen al lang praktijk
Een groot aantal maatregelen en aanbevelingen die Samson voorstelt, zijn in de praktijk al lang geïmplementeerd en ook hogescholen besteden in hun opleiding ruim aandacht aan seksespecifiek werken en vraagstukken rond afstand-nabijheid.  

Terughoudendheid
Van der Helm dringt aan op terughoudendheid bij de conclusies die zijn getrokken door de commissie-Samson op basis van vragenlijsten en de gebruikte vragen. ‘Zoals de commissie terecht concludeert, is het bij onderzoek naar seksueel misbruik bijzonder moeilijk om de waarheid vast te stellen en wat oorzaken en gevolgen zijn. Meisjes en jongens in de jeugdzorg met trauma’s of ernstig probleemgedrag vertonen vaak al op jongere leeftijd meer seksueel wervend gedrag dan hun leeftijdsgenoten zonder dergelijke ervaringen. Ook zijn ze vaak impulsiever. Het gevolg is dat grensoverschrijdend seksueel gedrag bij deze kinderen vaker voorkomt. Je kan kinderen in de jeugdzorg dan ook niet zomaar vergelijken met thuiswonende scholieren zonder trauma’s en gedragsproblemen, zoals de commissie Samson doet. Stellige conclusies liggen daarom ook niet voor de hand, zeker wanneer het gaat om niet-onderbouwde aannames in het rapport  ‘dat het misbruik waarschijnlijk groter is’ dan men heeft kunnen vaststellen.’

Van der Helm signaleert nog een aantal andere problemen in het rapport:

1.Het gebruik van vragenlijsten bij onderzoek naar seksueel misbruik is problematisch. ‘Ervaring van 5 jaar onderzoek leert dat vragenlijsten dikwijls willekeurig of sociaal wenselijk worden ingevuld door jongeren in de jeugdzorg. Ze doen zich vaak beter of juist slechter voor dan ze zijn’, aldus van der Helm. Het Expertise Centrum Jeugd Hogeschool Leiden hanteert daarom naast vragenlijsten een onderzoeksmethode met interviews, zodat er doorgevraagd kan worden en eventueel seksuele delicten kunnen worden nagetrokken bij de instelling.

2. Het begrip seksueel misbruik lijkt te zijn opgerekt, waarbij niet altijd is gekeken of de handelingen vrijwillig waren. Zo werd de wettelijke grens van 18 jaar gehanteerd om te bepalen of er sprake was van seksueel misbruik. Een groot deel van het geconstateerde misbruik in het rapport van de commissie Samson betreft dan ook gewenste intimiteiten tussen jongeren van bijvoorbeeld 17 en 18 jaar.

3. Veel gevallen die de commissie aandraagt, stammen uit een ver verleden; inmiddels is er in de jeugdzorg veel veranderd.

4. In het rapport worden schattingen van misbruik gemaakt voor de gehele sector op basis van slechts 18 gevallen. Tegelijkertijd is het aantal jongeren dat niet wenste mee te doen aan het onderzoek groot (43%). Bij meer dan de helft van de gevallen van misbruik zijn de daders onbekend. De vraag is wat dit over de uitkomsten zegt.

De commissie-Samson is op het onderzoek van Expertise Centrum Jeugd Hogeschool Leiden gewezen, met het aanbod te overleggen. De commissie heeft echter nooit gereageerd.

 Bron: Hogeschool Leiden

Dossier commissie Samson, zie ook:

http://www.sozio.nl/rapport-commissie-samson-roept-veel-vragen/1024685

http://www.sozio.nl/ingrijpende-verandering-nodig-in-jeugdzorg/1024669/

Videopresentatie