De grote impact van vooroordelen
De negatieve houding en beeldvorming heeft grote impact op het leven van mensen die lijden aan een verslaving. Het tast hun zelfbeeld aan en zij hebben minder zelfvertrouwen en weinig hoop voor een gezondere toekomst. Ook ervaren zij een verminderde kwaliteit van leven en hebben zij moeite om in contact te komen met mensen. Dit belemmert het herstelproces en een positieve deelname aan de samenleving. Omdat verslaving veelal voorkomt in combinatie met andere psychische aandoeningen is er zelfs sprake van een dubbel stigma: negatieve reactie en afwijzing zowel als gevolg van de verslavingsproblematiek als vanwege de andere bijkomende psychische aandoening. Een tasjesdief is niet meteen een verslaafde Rick Kamphuis, ervaringsdeskundig herstelcoach bij Tactus Verslavingszorg, kan zich nog goed herinneren dat hij zelf tijdens een forensische behandeling in een themagroep werd geconfronteerd met een bericht in de media dat zeer stigmatiserend op hem over kwam: "In de media was er sprake van een tasjesdief die ook nog eens iemand dood had gereden. De therapeut die onze themagroep begeleidde legde onterecht een verband tussen mensen die heroïne gebruiken en tasjesdieven. Het was extra vreemd omdat helemaal niet duidelijk was of de man in het mediabericht een verslaving had. Het hielp mij niet in mijn behandeling dat er zo naar mij gekeken werd", aldus Rick. Generieke module Destigmatisering verplicht Om stigmatisering binnen de ggz en verslavingszorg te verminderen is in 2017 de Generieke module Destigmatisering ontwikkeld. Hiermee leren professionals, cliënten, naasten, managers en beleidsmakers hoe zij het stigma op psychische en verslavingsproblemen in de praktijk kunnen voorkomen of verminderen. Door middel van concrete tools, zoals de infographic 'Wat doe je tegen stigma', de Dialoogdag, en de Quickscan Destigmatisering kunnen instellingen aan de slag. De Generieke module Destigmatisering is in 2019 opgenomen in het Register van kwaliteitsstandaarden van Zorginstituut Nederland. Instellingen zijn hierdoor verplicht om de module in te voeren. In de praktijk blijkt dit nog veel voeten in de aarde te hebben. Vanuit de programmalijn 'Sociale Inclusie' van Verslavingskunde Nederland zijn we gaan brainstormen hoe we de kwaliteitsstandaard actief bij verslavingszorginstellingen onder de aandacht kunnen brengen. Impuls nodig om hulpverleners te mobiliseren Om inzicht te krijgen in hoeverre verslavingszorginstellingen bezig zijn met de implementatie van de Generieke module Destigmatisering, zijn we gestart met een peiling onder een aantal instellingen. 7 van de 12 benaderde instellingen hebben gereageerd en uit de peiling blijkt dat 3 instellingen actief zijn met de implementatie. De overige 4 instellingen willen aan de slag gaan met destigmatisering maar moeten nog een concreet plan opstellen. 3 organisaties hebben aangegeven dat ze graag ondersteuning willen bij de implementatie. Helaas wordt er nog te weinig gewerkt met de beschikbare tools, terwijl driekwart van de hulpverleners aangeeft graag een bijdrage te willen leveren aan destigmatisering, zo blijkt uit onderzoek van het Trimbos-instituut. Een verdere impuls voor een brede implementatie is dus nodig. Maar hoe?
Ondersteuning bij implementatie
In samenwerking met Samen Sterk zonder Stigma, Kenniscentrum Phrenos en het Kennisconsortium Destigmatisering en sociale inclusie hebben we een plan opgesteld om een om een implementatieproject binnen vier verslavingszorginstellingen te ontwikkelen. Met als doel dat instellingen door een landelijke projectgroep ondersteund worden bij het uitvoeren en monitoren van concrete activiteiten die voortvloeien uit aanbevelingen van de generieke module. Dit plan is gepresenteerd binnen de programmalijn Sociale Inclusie en werd enthousiast ontvangen door de instellingen. Bij voldoende financiering willen we in voorjaar 2021 van start gaan. Hopelijk kunnen we over enkele jaren een blog schrijven dat de verslavingszorg erin is geslaagd het stigma rond verslaving te verminderen. We hebben nog een lange weg te gaan, maar we komen er wel.
Auteurs: Nicole van Erp (Trimbos-instituut) en Jeannette Ooink (Tactus Verslavingszorg/Verslavingskunde Nederland)
