In de weekendbijlage van Trouw stond onlangs een interessant artikel van Rinus Otte onder de titel ‘Eerherstel voor de cel’ [1] . De hoogleraar rechtspleging in Groningen en senior raadsheer bij het Gerechtshof te Arnhem neemt stelling tegen de opvatting van veel psychologen en psychiaters dat een verslaafde crimineel geen keuze heeft en daarom behandeld moet worden in plaats van gestraft. Veel gedragsdeskundigen, zegt hij, hebben een overdreven rooskleurig beeld van de veranderbaarheid van mensen. Schaarse zorgmiddelen worden zo aangewend om verslaafden over een lat te laten springen die bij voorbaat veel te hoog ligt. Accepteer dat je niet iedereen kunt helpen en respecteer de onvolmaaktheid van het leven. De consequentie is dat we accepteren dat we meer zwervers op straat zullen zien en dat het strafrecht vaker als laatste vangnet zal fungeren. Ons zorgsysteem is immers financieel niet meer vol te houden.

Ik kan me vinden in Ottes pleidooi om verslaafden niet te ontslaan van hun verantwoordelijkheid en sociale problemen niet te snel te medicaliseren. Dat betekent echter niet dat we ze dan maar moeten loslaten tot ze vroeg of laat tegen de strafrechtelijke lamp lopen. Ottes betoog past in een trend om de verzorgingsstaat als achterhaald en onhoudbaar te debunken. Engeland en de VS worden daarin vaak als gidslanden voorgesteld. 

Het is zeker waar dat de verzorgingsstaat mensen lui heeft gemaakt en uitgenodigd heeft tot misbruik. Margot Trappenburg[2] herinnerde onlangs echter nog eens aan Abram de Swaan, volgens wie de verzorgingsstaat er net zo goed is (was?) voor de sterke, hardwerkende belastingbetaler[3]. Die zal vaker en heftiger geconfronteerd worden met de ellende van anderen. En met criminaliteit, want Engeland en de VS zijn bepaald niet veiliger dan Nederland.

We moeten niet de illusie hebben dat we iedere verslaafde kunnen omvormen tot productieve modelburger. We moeten echter ook niet doorschieten naar het andere uiterste. Onze relatief veilige samenleving, die permanent in de geluks-top tien van de wereld staat [4], is mede te danken aan de verzorgingsstaat; die - in de woorden van Trappenburg – ‘oude liefde die te weinig is gekoesterd en te weinig waardering heeft gekregen’.

1. Het artikel is een bewerking van de lezing die hij op 28 november jl. hield op het congres Verslaving en TBS. De tekst ervan is hier te lezen. 

2. Het artikel van Trappenburg is hier te downloaden. 

3. Klik hier voor de volledige tekst van zijn klassieker “Zorg en de staat”. 

4. Zie bijvoorbeeld: http://www.economist.com/blogs/graphicdetail/2013/01/daily-chart