Vakblad voor sociaal professionals
en het sociaal domein

Huiselijk geweld laat sporen na die vaak onzichtbaar blijven. Achter elke statistiek schuilt een menselijk verhaal – van angst, schaamte en machteloosheid, maar ook van veerkracht en overleving. Wat zich afspeelt binnen de muren van het huis, raakt niet alleen de betrokkenen zelf, maar ook hun kinderen, hun omgeving en de professionals die proberen te helpen. Steeds vaker wordt duidelijk dat huiselijk geweld meer is dan fysieke mishandeling. Het gaat om dwingende controle – het langzaam afnemen van vrijheid, eigenwaarde en zelfbeschikking. Dat proces is vaak moeilijk te herkennen, juist omdat het zich sluipend voltrekt in het dagelijkse leven. Gender speelt daarbij een grote rol.

Het is een vraag van Quincy, een jongeman van zeventien jaar. Terugdenken aan dit moment voel ik ongemak. Niet zozeer vanwege de vraag zelf of de geschiedenis van Quincy. Het is de herinnering aan mijn eerste reactie op deze vraag die onbehaaglijk is. Achteraf gezien handelde ik niet goed. Ik schoot tekort. Aanvankelijk. In een zaak waar het om het scherpst van de snede ging.

Partnergeweld tijdens de zwangerschap is een ernstig probleem. Het kan fysieke en psychische schade veroorzaken bij vrouwen en hun ongeboren kinderen. Uit een recente uitgebreide analyse blijkt dat in Europa ongeveer 22% van de zwangere vrouwen te maken krijgt met fysieke, seksuele en/of psychische mishandeling door hun partner (Ma & Zhang, 2025). Hoewel specifieke Nederlandse cijfers ontbreken, weten we dat ook in ons land partnergeweld vaak start of verergert tijdens de zwangerschap en ernstige schade kan veroorzaken bij moeder en kind.

In september 2025 verscheen ons boek 'Met liefde heeft het niets te maken. Over het herkennen en stoppen van intieme terreur' (Hendriks & Vledder, 2025). Dit boek laat zien wat intieme terreur is, maakt aan de hand van vele voorbeelden inzichtelijk wat vrouwen tijdens en na een relatie met een pleger meemaken en geeft waardevol advies aan slachtoffers, hun naasten én professionals om intieme terreur te herkennen en aan te pakken.

Op televisie zien we tal van programma’s zoals ‘Wie is de Mol’ en ‘De Verraders’ waarbij je kunt winnen door het spel slim te spelen, door andere deelnemers te manipuleren, op het verkeerde been te zetten of door bondjes te vormen. Wat wordt er wel gezegd, verdraaid en wat wordt er verzwegen? Wanneer er sprake is van dwingende controle in iemands leven wordt deze ‘speltactiek’ continu ingezet, ook als de camera’s niet draaien.

Ziekelijke jaloezie is een van de meest voorkomende oorzaken van femicide. Jaloezie kan uitmonden in een eenmalige, impulsieve, gewelddadige uitbarsting die tot femicide kan leiden. Vaak heeft jaloezie echter een wat langere ‘aanloop’. Uit Amerikaans onderzoek (Johnson, 2024) blijkt bijvoorbeeld dat in 60% van de gevallen van femicide de vrouw al minstens een maand werd gestalkt, een gedraging die sterk wordt gedreven door jaloezie. Dit artikel gaat over de aard en uitingsvormen van jaloezie, de signalen dat jaloezie uit de hand dreigt te lopen en over de hulpverlening aan mensen die kampen met ziekelijke jaloezie (van zichzelf of hun partner).

Mannenmishandeling kent vele vormen, zoals partnergeweld, psychische mishandeling, seksueel geweld, dwang, intimidatie en valse beschuldigingen. Vaak wordt de problematiek bij mannen over het hoofd gezien of tenietgedaan. Seksuele geaardheid, huiselijk geweld, eerwraak, financiële uitbuiting en mensenhandel blijven op deze manier onbesproken. Er heerst nog steeds een taboe op het onderwerp én mannen vragen niet snel om hulp. Omdat het niet altijd om fysiek geweld gaat, kun je aan de buitenkant niet altijd zien dat iemand slachtoffer is van mannenmishandeling. Het kennen van de signalen en het weten wat te doen, is dan ook erg belangrijk. Het vooroordeel dat mannen geen slachtoffer kunnen zijn, leidt tot veel onzichtbare ellende.

De constatering dat vrouwen veel meer te maken hebben met seksueel en relationeel geweld dan mannen leidt vaak tot de redenering dat mannen de oorzaak vormen en moeten veranderen. Ik zal hier betogen dat dit geen vruchtbare insteek is en dat er iets anders nodig is, namelijk het samen gaan begrijpen van het geweld om vervolgens vanuit gedeeld inzicht te gaan werken aan veiligheid.

In Nederland groeit de aandacht voor partnergeweld en femicide (het vermoorden van een vrouw vanwege haar gender). Toch blijft een cruciale dimensie in partnergeweld vaak onderbelicht: gender. Hoewel beleidsdocumenten en registratiesystemen steeds vaker onderscheid maken tussen mannen en vrouwen, zegt dat nog weinig over de rol van gender – over de normen, verwachtingen en machtsverhoudingen die het geweld mede vormgeven. In dit artikel pleiten we ervoor om femicide niet apart te benaderen, maar onder de bredere noemer van gendergerelateerd geweld te scharen. Een gendersensitieve aanpak van partnergeweld is noodzakelijk; en dit vraagt om een gezamenlijke inspanning van overheid, onderwijs, kennisinstellingen en professionals.

Ook mannen kunnen slachtoffer zijn van huiselijk geweld. Zij zoeken maar vinden minder makkelijk hulp. ‘Het voelde alsof ik mijn mannelijkheid verloor.’ Frederico, niet zijn echte naam, woont sinds een half jaar op een geheime locatie in Rotterdam. Hij is blij dat hij na jaren van omzwerven een eigen plek heeft: een kleine studio met balkon. Maar zijn verhaal vertelt hij liever op een bankje in het park om de hoek. Hij is terughoudend met mensen binnenlaten. En dat is niet voor niets. Frederico werd mishandeld door zijn ouders. Nu, op 19-jarige leeftijd, weet hij dat. Maar als kind besefte hij dat niet. ’Ik wist niet beter.’

Femicide is de afgelopen tijd weer volop in het nieuws. Nederland wordt met zijn neus op de feiten gedrukt dat geweld tegen vrouwen, waaronder femicide, een groot maatschappelijk probleem is. Maar alle berichtgeving zorgt ook voor vragen bij de Nederlandse bevolking. Want wat is femicide precies en wat heeft dat te maken met het ‘vrouw zijn’? In dit artikel wordt dit uitgelegd.

In de hulp bij huiselijk geweld staat het verhaal van slachtoffers terecht centraal. Hun veiligheid staat voorop. Toch is meer aandacht nodig voor het verhaal van de pleger. We willen immers dat huiselijk geweld zich niet herhaalt. Het strafrecht biedt zelden een oplossing. Voor hulpverleners ligt hier een flinke uitdaging.

Sociaal professionals komen dagelijks met veel verschillende mensen in contact. Het is belangrijk dat zij ook kunnen praten over huiselijk geweld en kindermishandeling. Maar dat is niet alleen maar gemakkelijk. Professionals geven aan dat ze niet precies weten waar ze op moeten letten en zijn bang om mensen vals te beschuldigen. Toch is het belangrijk dat zij zorgen over huiselijk geweld en kindermishandeling zo snel mogelijk bespreekbaar maken. De kans op herhaling is immers groot. Vroegtijdig signaleren kan erger voorkomen. De Signalenkaart is daarvoor een handig hulpmiddel.

Marijke staat in de berm langs de A6. In de regen. Een kilometer of tien bij Almere vandaan. Ze wrijft over haar bolle buik, ze is acht maanden zwanger, en kijkt beduusd de auto na waarin ze zojuist nog zat. Het ging allemaal heel snel. ´Wie zit je te appen?’ vraagt hij. Half voor de grap antwoord je: ‘Gaat je niks aan’. Piepend remmen, stilstaan op de vluchtstrook. Hij stapt uit, loopt om, doet jouw portier open, trekt je aan je arm de auto uit, gooit je de berm in, je valt op je kont in het natte gras en ziet hem zonder jou wegrijden. Met je dochter van twaalf nog op de achterbank.

Gendergerelateerd geweld wordt in berichtgeving en beleid nog te vaak genderneutraal benaderd. Media schrijven in nieuwsartikelen over een ’familiedrama’, of een ’incident in de relationele sfeer’.

Partnergeweld tijdens de zwangerschap is een ernstig probleem. Het kan fysieke en psychische schade veroorzaken bij vrouwen en hun ongeboren kinderen. Uit een recente uitgebreide analyse blijkt dat in Europa ongeveer 22% van de zwangere vrouwen te maken krijgt met fysieke, seksuele en/of psychische mishandeling door hun partner (Ma & Zhang, 2025). Hoewel specifieke Nederlandse cijfers ontbreken, weten we dat ook in ons land partnergeweld vaak start of verergert tijdens de zwangerschap en ernstige schade kan veroorzaken bij moeder en kind.

In Nederland sterft gemiddeld elke acht dagen een vrouw door toedoen van haar (ex-)partner. De maatschappelijke aandacht voor femicide is de laatste jaren sterk toegenomen, mede dankzij de inzet van journalisten, nabestaanden en onderzoekers. Toch blijft de structurele aanpak achter. We weten inmiddels veel over de patronen van intieme terreur, maar handelen er nog te weinig naar.

Over gendergerelateerd huiselijk geweld wordt veel gesproken. Maar lang niet altijd met voldoende achtergrondkennis en inzicht in de materie. Aan de hand van vijf stellingen illustreert Saskia Daru van Movisie de noodzaak om onze blik op het onderwerp te verruimen.

In dit essay zet ik uiteen hoe de werelden van kindermishandeling en partnergeweld zich decennialang onafhankelijk van elkaar hebben ontwikkeld, zowel als het gaat om de aanpak ervan als het wetenschappelijk onderzoek. En nog steeds zijn het twee gremia, maar de samenhang ertussen komt steeds duidelijker naar voren. Dit gaat samen met de noodzaak tot een andere, integrale en systeemgerichte aanpak, waarbij een paradigmaverschuiving nodig is: van gezinsdenken en bescherming van de ontwikkeling van het kind, naar denken in termen van individuen, aandacht voor patronen van gewelddadig gedrag en dwang, het begrenzen van plegers en het beschermen van kinderen en volwassen slachtoffers. Het Safe & Together model dat tijdens het congres van 20 november centraal staat, kan ons helpen in die andere aanpak.

De wond die niemand ziet. ’Ik merkte dat ik me fysiek niet meer veilig voelde, maar er was geen sprake van fysiek geweld. Er was ook geen dreiging daarvan, maar toch voelde ik hem wel, een bepaalde agressie in zijn energie’, legt een partnergeweldslachtoffer uit ons slachtofferreizenonderzoek aan ons uit. Ze beschrijft hoe haar partner jarenlang haar zelfvertrouwen ondermijnde, haar contact met familie en vrienden zodanig beperkte dat ze geïsoleerd raakte en haar liet geloven dat alles haar schuld was. Geen blauwe plekken, geen dreiging van geweld – maar diep van binnen was ze volledig uitgeput, was haar realiteitsbeeld in de war geschopt en werd ze volledi afhankelijk van haar ex-partner

Samenwerking kan levens redden. Binnen de aanpak Veiligheid Voorop werken Veilig Thuis, politie, Openbaar Ministerie, reclassering en de Raad voor de Kinderbescherming samen om direct te reageren op signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling. Het doel is helder: eerder handelen, escalatie voorkomen. Met veiligheid voorop.

Uit onderzoek blijkt dat mensen met een achtergrond van huiselijk geweld een veel groter risico hebben op psychische klachten en verslaving (Trimbos-instituut, 2023; Rijksoverheid, 2022). Het is daarom belangrijk om het gesprek erover te blijven voeren. Dit onderwerp gaat vaak gepaard met gevoelens van schaamte, wat openheid bemoeilijkt. Daarnaast kan het voor betrokkenen onveilig zijn om erover te spreken.

Sabrina is sinds een jaar ervaringsdeskundige bij TEAM ED, een sociaal uitzendbureau voor ervaringsdeskundigen. Ze is geboren in Nijmegen en heeft een Indonesisch-Surinaamse achtergrond. Zelf heeft ze drie verschillende ervaringen op het gebied van huiselijk geweld. Eerst maakte ze het mee via haar moeder, en later ervoer ze het zelf. Sabrina vertelt: “Mijn moeder kwam op haar veertiende naar Nederland met mijn oma en haar broers en zussen. In de Indonesische cultuur is het gebruikelijk dat er niet wordt gepraat over trauma’s, emoties en verdriet. Je houdt alles binnen de muren, want wat zullen de buren en anderen anders wel niet denken?

In dit artikel neemt Marieneke Ganzinga de lezer mee in de invloed die geheimen en misbruikervaringen kunnen hebben op een individu en op het gehele systeem daaromheen. Het onthullen van een geheim brengt veel dilemma’s met zich mee en kan grote gevolgen hebben. In het boek De Verloren Knuffel Brigade wordt dit proces op herkenbare wijze beschreven. Evelien Groen schreef het boek uit haar eigen ervaring als partner van een slachtoffer van seksueel misbruik. In dit artikel geeft ze een toelichting op de invloed van geheimen en het ontstaan van dit boek.

"Er komen nog te veel jon­geren in de jeugdzorg terecht met lichte problemen, bijvoorbeeld stress of een terneergeslagen gevoel." Dat concludeert de Jeugdautoriteit. Uit het rapport: Na tien jaar decentralisatie staan de continuïteit en beschikbaarheid van jeugdzorg nog altijd onder druk. Ondanks grote inspanningen zijn veel doelen van de Jeugdwet nog niet gerealiseerd. In de derde editie van de Stand van de Jeugdzorg maakt de JA duidelijk welke patronen vooruitgang belemmeren.

Waarom, wat en hoe? 12-18/23 jr. Niet iedere jongere met complexe traumaklachten profiteert voldoende van reguliere behandelingen als exposure, EMDR en TFCBT (gaat om circa 30%). Voor deze groep, vaak belast met langdurige traumatisering en comorbide problematiek, wint intensieve traumabehandeling (ITB) terrein.

Rinske Wolters, adviseur en onderzoeker bij ReflectieWijs, is gasthoofdredacteur van Sozio 1 - 2026. Voor deze special met als thema 'Kennis die werkt' nodigt ze beleidsmakers, professionals, onderzoekers & ervaringsdeskundigen uit om een artikel in te dienen. Artikelen die laten zien hoe kennis doorwerking vindt in de praktijk.

Dit is niet zomaar een boek. Het is in ieder geval een ander boek dan je misschien gewend bent om te lezen. In Huisje in mijn hart krijg je als lezer een inkijkje in de verschillende woonvormen van andere kinderen. Soms lijkt het misschien dat er maar één situatie ‘goed’ is om in te wonen, maar dat is niet hoe het in het echt is. In Nederland wonen kinderen in heel veel verschillende soorten gezinnen en huizen. Toch hebben alle kinderen allemaal één ding hetzelfde. Ieder kind heeft wel iemand die van hem of haar houdt. In welke vorm dan ook.

Kinderen van de staat / Deel II behandelt de wereld van de jeugdzorg: de aanbieders van de zorg, de jeugdinspectie, de juridische wereld van advocatuur en kinderrechters, de ouders die recht zoeken en de politiek. Dit boek geeft toegang tot de papieren werkelijkheid én de realiteit van de jeugdzorg.

GREVIO, een toezichtsorgaan van de Raad van Europa, constateert in een nieuw rapport dat Nederland nog steeds niet voldoet aan de verplichtingen uit het Verdrag van Istanbul om vrouwen te beschermen tegen geweld. Slachtoffers krijgen te weinig bescherming en zowel de rechtspraak als instanties behandelen huiselijk geweld te vaak als een conflict tussen twee gelijken in plaats van machtsmisbruik. Daar moet verandering in komen.

Sawitri Saharso, Saartje Tack & Laurine Blonk bespreken in dit boek dilemma’s rondom vrijheidsinperking, gender en cultuur waar je als zorgprofessional in de dagelijkse praktijk mee te maken kunt krijgen. Hoe geef je als hulp- of zorgverlener goede zorg aan deze vrouwen?

Afgelopen week hebben veel jonge vrouwen gesproken (onder andere op sociale media) over de onveiligheid die ze vaak ervaren, naar aanleiding van alle heftige gebeurtenissen in het nieuws. Het is belangrijk dat dit gesprek niet alleen tussen en met (jonge) vrouwen wordt gevoerd maar ook met (jonge) mannen. Hoe praat je als ouder met je pubers, met oog voor veiligheid, maar zonder onnodig angst aan te wakkeren?

De helft (51 procent) van ouders van nu denkt dat opvoeden tegenwoordig moeilijker is dan vroeger. Digitale ontwikkelingen en social media spelen daarin een grote rol, maar ook de ongewenste meningen van buitenaf maken het lastig. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder bijna 2.000 ouders van kinderen tot 18 jaar van het Opiniepanel.

Elke acht dagen wordt in Nederland een vrouw omgebracht door haar (ex-)partner. Het is een patroon dat zich wereldwijd herhaalt, met opnieuw een tragische gebeurtenis als schrijnend voorbeeld.

Rondom het 12e Jaarcongres Huiselijk Geweld geeft David Mandel, auteur van het boek Stop met moeders de schuld geven en vaders negeren, drie masterclasses in Nederland waarin hij zijn ervaring en visie deelt.

Het NSCR en de Vrije Universiteit Amsterdam hebben in opdracht van het WODC onderzoek hiernaar gedaan. Uit een representatieve steekproef blijkt dat 2,3% van hen ooit in het buitenland seks heeft gehad met een minderjarige terwijl zij zelf volwassen waren. Twee derde deed dit nog in de afgelopen vijf jaar, wat neerkomt op minstens 20.000 Nederlandse mannen die jaarlijks afreizen naar het buitenland en zich daar schuldig maken aan seksueel kindermisbruik. Om transnationaal seksueel kindermisbruik (TSK) tegen te gaan moet de pakkans vergroot worden en moeten de daders ervan beter in de gaten gehouden worden.

De Justitiële Informatiedienst (Justid) heeft grote steken laten vallen. In de taxibranche en de kinderopvang hebben de afgelopen twaalf jaar mogelijk mensen gewerkt die zedendelicten hebben gepleegd. Zij hadden een VOG (Verklaring Omtrent het Gedrag) die had moeten worden ingetrokken.

Crises zijn geen uitzonderingen meer, maar een terugkerend onderdeel van het dagelijks leven. We worden geconfronteerd met verstoringen op veel fronten: energie, klimaat, gezondheid, digitale veiligheid en economie. Niet één sector blijft onaangetast. De gevolgen raken ons direct, of het nu gaat om beschikbaarheid van voedsel, elektriciteit, internet of schoon drinkwater. Weerbaarheid wordt steeds meer een gezamenlijke opgave. Hoe komen we samen door deze tijden?

Nieuwe visie op mentale gezondheid. Psychische problematiek is een onderwerp dat iedereen aangaat. En er zou altijd goede en effectieve hulp beschikbaar moeten zijn. Echter de huidige ggz is vast gelopen in haar organisatie, strakke protocollering en overbod aan medische diagnostiek en behandelingen. Dit boek biedt oplossingen en handvaten voor noodzakelijke veranderingen. Het geeft inzicht in wat eigenlijk iedereen zou moeten weten over psychische problematiek.

Anorexia nervosa is een ernstige aandoening die mensen al eeuwenlang voor een raadsel stelt. Wanneer een ziekte ernstig is, is behandelen van belang. Maar wil men een goede behandeling inzetten, dan is het ook belangrijk om na te gaan wat er dan behandeld wordt. Het gaat daarbij niet om de te behandelen symptomen, maar om het aanpakken van de oorzaak, dus om de etiologie. Vaak ziet men in het ontstaan van anorexia nervosa een connectie met andere aandoeningen. Er is dan sprake van comorbiditeit, die zowel medisch als psychiatrisch kan zijn.

Van tijd tot tijd verschijnen er berichten in de krant dat kinderen door hun pleegouders zijn mishandeld. Dat roept de vraag op of pleeggezinnen wel de veilige haven zijn voor kinderen die niet langer thuis kunnen blijven vanwege misstanden, zoals ernstige verwaarlozing en mishandeling. Kinderen onderbrengen in een pleeggezin komt al heel lang voor en gaat terug tot de 18de eeuw. Maar sinds enkele decennia is het plaatsen van kinderen in een pleeggezin een professionele vorm van jeugdhulpverlening geworden.

Slachtoffers van het toeslagenschandaal worden nog altijd niet goed genoeg geholpen. Ouders krijgen vaak niet het schadeherstel dat in een rechtsstaat verwacht mag worden, de juridische kwaliteit van het herstelproces is ondermaats en te veel gezinnen zijn de regie kwijt. Het zijn de snoeiharde conclusies van een speciale commissie, die met een advies komt hoe het schadeherstel ‘sneller en beter’ kan. ‘Er is stevig ingrijpen noodzakelijk’, waarschuwt de commissie.

Wil je graag aansluiten bij een Rotterdams netwerk van sociaal professionals, die meewerken aan een stad waar iedereen meetelt?

Volgens de WHO dreigt Europa in 2030 een tekort van ruim 4 miljoen zorgprofessionals te hebben. Tegelijkertijd overwegen steeds meer zorg- en hulpverleners te stoppen: 49,3% noemt stress als belangrijkste reden, 42,5% wijst naar een te lage beloning. Hoe behouden we hen, juist nu de druk op de zorg en hulpverlening toeneemt? Uit de trendstudie 2025 blijkt dat 60% van de medewerkers vooral gemotiveerd wordt door zingeving en direct contact met mensen. Meer dan 70% ziet digitalisering en AI als kans om de werkdruk te verlagen.

Elke vier dagen wordt er in het Verenigd Koninkrijk een vrouw gedood door haar (ex-)partner. In Nederland is dat iedere acht dagen. Femicide als extreme vorm van huiselijk geweld is een epidemie geworden. Jane Monckton-Smith is hoogleraar publieke bescherming, gespecialiseerd in interpersoonlijk geweld.

Overheidsinstanties en hun (lokale) professionals komen steeds vaker in aanraking met mensen die zichzelf soeverein verklaren. Onderzoekers van het Centre of Expertise Veiligheid & Veerkracht van Avans Hogeschool onderzochten in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de ervaringen en aanbevelingen van deze lokale professionals in die contacten. In vakblad Sozio doen zij verslag van dit onderzoek. Een belangrijke les die volgt uit de verkenning is dat het cruciaal is om op individueel vlak weer goed professioneel contact te krijgen met mensen die zich soeverein verklaren.

Het gebruiken van joints, pillen of andere drugs leidt bij sommige gebruikers tot aanhoudende klachten. Je voelt je dan anders dan normaal: je bent vager, afweziger (depersonalisatie en/of derealisatie) of angstiger. Ook oogruis zien of flashbacks beleven (HPPD) komen voor. Soms kan iemand daar lang last van houden.

Op 16 september is de zorgstandaard Leefstijl in de ggz gelanceerd. Leefstijl wordt een vast onderdeel van de behandeling in ggz. Hiermee zet de ggz-sector een grote stap vooruit: vanaf 2025 is het stimuleren van een gezonde leefstijl een vast onderdeel van iedere behandeling, zoals afgesproken in het Integraal Zorgakkoord (IZA). Leefstijl is heel belangrijk voor de mentale gezondheid. Het helpt niet alleen bij het voorkomen van psychische klachten, maar speelt ook een belangrijke rol bij herstel. De gedragsverandering die hiervoor nodig is, blijkt voor veel mensen een flinke uitdaging. Hoe begeleid je iemand naar een gezonde(re) leefstijl?

De laatste jaren neemt in de media de bezorgdheid over de mentale gezondheid onder jongeren toe. Steeds meer jongeren maken gebruik van hulpverlening. Hoe komt het dat zij zo veel mentale druk ervaren? En hoe gaan we als samenleving om met jongeren in een kwetsbare positie? Levi van Dam zoekt als bijzonder hoogleraar Veerkrachtig Opgroeien naar een antwoord op hoe je jongeren met mentale problemen het beste kunt helpen. Volgens Van Dam blijkt uit epidemiologisch onderzoek dat jongeren niet meer psychische problemen hebben dan 30 jaar geleden.

Eén aanpak van jeugdcriminaliteit is er niet. Het is daarom belangrijk om als politieagent/organisatie te kijken naar de juiste aanpak.

Uit een enquête van onderzoekscollectief Spit komt naar voren dat meerdere zorginstellingen weigeren complexe patiënten met ingrijpende verstandelijke beperkingen op te nemen omdat de zorgkosten voor deze groep hoog zijn. De tarieven die zorginstellingen ervoor betaald krijgen zijn al jaren niet toereikend, waardoor zorginstellingen terughoudend zijn om nieuwe mensen op te nemen, aldus de resultaten van de enquête die Spit onder cliëntondersteuners hield.